Gmina Tarnowskie Góry leży w centralnej części województwa śląskiego, stanowi północną granicę Górnośląskiego Okręgu Przemysłowego. Miasto jest ważnym węzłem komunikacji kolejowej – największą stacją towarową sieci PKP. Miasto znajduje się na granicy dorzecza Odry i Dramy, największą rzeką gminy jest Stoła. Ze względu na obecność dużych obszarów leśnych (ok. 60% powierzchni regionu) Tarnowskie Góry uważana są za “zielone płuca” Śląska.

W centralnej części miasta znajduje się park miejski. Jest on położony pomiędzy ulicami Kardynała Stefana Wyszyńskiego, Obwodową i Gliwicką. Zarząd nad parkiem sprawuje Rada Gminy Tarnowskie Góry, właścicielem jest gmina Tarnowskie Góry.

Park zajmuje obecnie powierzchnię 21,5 ha. W jego bezpośrednim sąsiedztwie znajdują się:
- wzdłuż ul. Gliwickiej – cmentarz i najstarszy w Tarnowskich Górach (1612 r.) zabytkowy kościół pw. Św. Anny
- od ul. Kardynała Stefana Wyszyńskiego – cmentarz Św. Józefa z 1916 r. z kościołem pod tym samym wezwaniem, cmentarz wojenny założony w 1918 r. i cmentarz komunalny z 1995 r.
- po przeciwnej stronie ul. Obwodowej znajduje się jedyny w okolicy Park Wodny, stanowiący miejsce wypoczynku i rekreacji dla okolicznych mieszkańców. Zimą oferuje on zajęcia na lodowisku, latem, poza kąpielami w basenach, zajęcia na boisku do piłki plażowej, nożnej i siatkowej.

Do parku można dojechać z dworca autobusowego do ul. Gliwickiej liniami nr 83, 112, 191 189 lub do ul. Kardynała Stefana Wyszyńskiego liniami nr 80, 64.

Infrastruktura: w parku znajdują się dwie kawiarnie, restauracja, plac zabaw dla dzieci, korty tenisowe, boisko sportowe, muszla koncertowa, liczne ławeczki, fontanna, altanki i ścieżki spacerowe.

Historia

Pierwsze wzmianki o Tarnowskich Górach pochodzą z XV w, kiedy to według legendy, w 1490 r. na polach wsi Tarnowice chłop Rybka wykopał pierwszą bryłę kruszcu srebronośnego. Spowodowało to napływ osadników i powstały pierwsze “gory” (po staropolsku) kopalnie i osady górnicze – stąd nazwa miasta Tarnowskie Góry. W roku 1526 r. ówczesny właściciel tych ziem książę opolsko-raciborski Jan III oraz margrabia brandenburski Jerzy Hohenzoller wydali tzw. “akt wolności górniczej” wspierający górnictwo na tym terenie i w tym samym roku miasto uzyskało prawdopodobnie prawa miejskie. Od tego czasu notuje się szybki rozwój górnictwa i miasta, intensywnie rozwija się rzemiosło i handel, powstają liczne, istniejące do dzisiaj kamienice. Inne, godne uwagi pozostałości dawnego górniczego charakteru miasta zabytki to “Sztolnia Czarnego Pstrąga” – fragment chodnika odwadniającego z lat 1812-1835. Znajduje się na terenie parku w Reptach Śląskich. Po zejściu schodami jednym z szybów na głębokość ok. 25 m dalszą drogę odbywa się łodziami w świetle lamp karbidowych. Drugą atrakcją jest Kopalnia Zabytkowa znajdująca się na południu miasta, gdzie dla turystów udostępnionych jest 1,7 km zabytkowych XVIII i XIX wiecznych chodników górniczych.

Park miejski znajdujący się w centralnej części miasta powstał w roku 1903 z inicjatywy ówczesnego burmistrza miasta Ryszarda Otte oraz księdza proboszcza parafii Św. Apostołów Piotra i Pawła, Franciszka Kokota. Park powstał na terenach powyrobiskowych rud srebronośnych działających tutaj kopalni. Początkowo miał on powierzchnię 11,5 ha, a w latach 60-tych został prawie dwukrotnie powiększony. Tworzy on rozszerzający się ku zachodowi pięciobok. Został obsadzony alejami, zgrupowaniami i zagajnikami drzew i krzewów, a wzdłuż wyznaczonych alejek spacerowych rozmieszczono obiekty zwiększające jego atrakcyjność i zapewniające dobry wypoczynek osobom odwiedzającym park. Prawie 90% obiektów znajdujących się obecnie na terenie parku istniało tam od momentu jego założenia. Są to m.in.: staw z fontanną (odnowiony w latach 2001/2002), wieżyczka widokowa, pergola z pnącymi się różami, altanka – deszczochron w kształcie grzyba i drewniane kioski.

W kolejnych latach dobudowano: muszlę koncertową (1959), boisko sportowe, korty tenisowe, górkę saneczkową (1977), kawiarenkę parkową. W 1968 r. przeniesiono na teren parku rzeźbione w kamieniu wazy, które pierwotnie stały przed wyburzonym obecnie pałacem Donnesmarcków w Reptach Śląskich. W dwa lata po założeniu parku przy wejściu od ul. Wyszyńskiego ustawiono głazy narzutowe, które wykopano podczas budowy kamienic (uznane za pomniki przyrody). Na jednym z nich umieszczono wówczas tablicę z wierszem w języku niemieckim mistrza pocztowego Hildebranda. Niestety cały tekst wiersza nie jest dzisiaj znany, zachowały się jedynie dwa ostatnie wersy:
“Park jest dla wszystkich –
A dla pragnienia jest kiosk z wodą sodową”

W okresie gdy na terenie Śląska starano się zlikwidować ślady niemczyzny, napis zastąpiono wierszem w języku polskim, do autorstwa którego przyznają się dwie osoby: Bronisław Hager i Jan Nowak (lekarz i organizator służby zdrowia, historyk, poeta). Tablica z wierszem znajduje się nadal na głazie narzutowym.

Aktualnie park, jak przed laty, służy mieszkańcom do celów rekreacyjnych: spacerów, spotkań towarzyskich, gier i zabaw. Corocznie, we wrześniu, na terenie parku organizowane są biegi młodzieży i dorosłych w różnych kategoriach wiekowych pod wspólną nazwą “Bieg Sedlaczka”. Latem odbywają się koncerty, imprezy okolicznościowe. Na kortach organizowane są turnieje tenisowe. Sukcesywnie odnawiane są obiekty parkowe: staw z fontanną, wieżyczka widokowa, plac zabaw dla dzieci. Planowe jest zrekonstruowanie pozostałych drewnianych kiosków oraz ogrodzenie parku.

Przyroda

Wszystkie rośliny w parku zostały posadzone przez założycieli i nie tworzą naturalnych zbiorowisk roślinnych, również związki pomiędzy warstwami roślinności nie mają charakteru naturalnego. Występujące tu drzewa są zebrane w aleje i zgrupowania między którymi występują polany i obiekty rekreacyjne. Ze względu na niedostateczną pielęgnację roślinności, szczególnie w dolnych warstwach parku, spotkać tu można wiele chwastów o charakterze ekspansywnym.

Dokonując uproszczonej inwentaryzacji dendrologicznej udało nam się opisać poniżej wymienione gatunki, choć w otrzymanym w Stowarzyszeniu Miłośników Ziemi Tarnogórskiej spisie gatunków roślin występujących w parku (z 1988 roku) widnieje ich około 50 – zarówno rodzimych jak i obcych. Według naszych danych na terenie parku występują:
- lipa drobnolistna Tilia cordata
- dąb szypułkowy Quercus robur
- dąb bezszypułkowy Quercus petraea
- buk pospolity Fagus sylvatica
- brzoza brodawkowata Betula pendula
- klon pospolity Acer platanoides
- klon srebrzysty Acer saccharinum
- kasztanowiec biały Aesculus hippocastanum
- jesion wyniosły Fraxinus excelsior
- robinia akacjowa Robinia pseudoacacia
- topola czarna Populus nigra
- topola biała Populus alba
- sosna czarna Pinus nigra
- świerk kłujący Picea pungens
- świerk pospolity Picea abies
- wierzba płacząca Salix x sepulcralis "Chrysocoma"

W warstwie podszytu:
- leszczyną pospolita Corylus avellana
- berberys pospolity Berberis vulgaris
- śnieguliczka biała Symphoricarpos albus
- trzmielina pospolita Euonymus europaeus
- bez czarny (dziki) Sambucus nigra – ten ostatni występuje na terenie całego parku niezależnie od stanu jego utrzymania.

W warstwie tej spotykamy też podrosty gatunków drzewiastych i niewielkie drzewka:
- olsza czarna Alnus glutinosa
- jarząb pospolity (jarzębina) Sorbus aucuparia

W warstwie runa leśnego najczęściej spotykaną rośliną jest podagrycznik pospolity Aegopodium podagraria. Jest to roślina charakterystyczna dla lasów liściastych oraz terenów zmienionych przez człowieka. Często można ją spotkać w parkach, w ogródkach działkowych, na cmentarzach i na terenach ruderalnych. Inne spotkane rośliny to najczęściej gatunki kosmopolityczne, synantropijne o niewielkiej przydatności w urządzaniu parku:
- glistnik jaskółcze ziele Chelidonium majus
- przytulia czepna Galium aparine
- łopian Arctium
- bylica pospolita Artemisia vulgaris
- barszcz zwyczajny Heracleum sphondylium
- gwiazdnica pospolita Stellaria media
- babka zwyczajna Plantago major
- babka lancetowata Plantago lanceolata
- mniszek pospolity Taraxacum officinale
- podbiał pospolity Tussilago farfara
- koniczyna biała Trifolium repens

Wśród nieco ciekawszych gatunków stwierdziliśmy:
- możylinek trójnerwowy Moehringia trinervia
- przetacznik ożankowy Veronica chamaedrys
- jaskier ostry Ranunculus acer
- marzanka wonna Asperula odorata
- fiołek wonny Viola odorata

W czasie prowadzonych w parku obserwacji zauważyliśmy obecność zwierząt, których wykaz podajemy poniżej. Z pewnością nie wyczerpaliśmy listy obecnych tu gatunków, ale ograniczony czas prowadzonych obserwacji nie pozwolił nam na dokładniejsze badania:
- kos Turdus merula
- wróbel Passer domesticus
- szpak Sturnus vulgaris
- sikora bogatka Parus major
- sikora uboga Parus palustris
- sójka Garrulus glandarius
- sroka Pica pica
- dzięcioł średni Dendrocopos medius
- synogarlica turecka Streptopelia decaocto
- gołąb grzywacz Columba palumbus
- wiewiórka ruda Sciurus vulgaris
- ropucha szara Bufo bufo

Z owadów zaobserwowane gatunki to:
- kowal bezskrzydły Pyrrhocoris apterus
- nartnik Gerris rufoscutellatus
- pluskolec pospolity Notonecta glauca
- pływak żółtobrzeżek Dytiscus marginalis
- płoszczyca szara Nepa cinerea
- chrabąszcz majowy Melolontha melolontha
- biedronka siedmiokropka Coccinella septempunctata
- larwy motyli z rodziny miernikowcowatych
- szrotówek kasztanowcowiaczek (niestety!!!) Cameraria ohridella

Do najciekawszych zwierząt spotkanych w parku zaliczyliśmy traszkę zwyczajną (Triturus vulgaris), której obecność stwierdziliśmy w stawie z fontanną. Jest to gatunek chroniony w Polsce i choć spośród płazów ogoniastych jest najczęściej spotykana, to jej obecność w tak bliskim sąsiedztwie dróg i centrum miasta zasługuje na uwagę.
Inna ciekawa dla nas rzecz to, zaobserwowane na liściach niektórych drzew, galasy (wyrośla) wywołane przez błonkówki. Ich obecność stwierdziliśmy na dębie szypułkowym i wierzbie płaczącej.

Ścieżka

Do parku wchodzimy od strony restauracji “Parkowa”, gdzie od razu możemy zauważyć pierwszy punkt naszej ścieżki dydaktycznej:

Głaz narzutowy – jedyny w tej okolicy pomnik nieożywionej przyrody, który został wykopany podczas budowy tarnogórskich kamienic. Początkowo na głazie znajdował się wiersz (w języku niemieckim) Hildebranda, tarnogórskiego poczmistrza. Zastąpiono go jednak w 1925 roku utworem w języku polskim, do autorstwa którego przyznają się dwie osoby:
“Niech pocieszy cię śpiew ptaków,
Niech pokrzepi cię woń krzaków,
Uraduj się nad cnym kwiatkiem,
Nad fijołkiem i bławatkiem!
Lecz nie zrywaj ani trawki,
Ni kwiateczka dla zabawki!
Wszak dla wszystkich ptaszek śpiewa,
Kwitną kwiaty, krzewy, drzewa
Aby poznał wszelki lud
Jak wspaniały Boży cud!”

Udajemy się dalej na zachód główną aleją, aż dochodzimy do restauracji “Mała Parkowa”, przy której stoi robiący duże wrażenie okazały dąb o niezwykle rozłożystej koronie przypominającej kształtem wytryskującą fontannę. Jego obwód ma ponad 350cm, a więc spełnia warunki drzewa pomnikowego.

Następnie skręcamy w lewo i mijamy po prawej stronie restaurację. W tym momencie trudno nie zauważyć deszczochronu w kształcie grzyba, który stoi tutaj od założenia parku w 1903 roku. Od tej pory popularny “grzybek” nie został odnowiony. Pomimo to jednak nadal jest obiektem licznych spotkań tarnogórskiej młodzieży.

Idąc dalej prosto, po kilku krokach zauważymy pergolę, która niegdyś pokryta była pnącymi czerwonymi różami i służyła za miejsce spacerów i spędzania chwil przy boku ukochanej osoby. Spoglądając w górę zza drzew wyłania się delikatny zarys drewnianej altanki, z której o każdej porze dnia jest niesamowity widok na panoramę parku, a światło przebijające się przez korony drzew rozświetla wnętrze altany, nadając jej niepowtarzalny charakter.
Altanka zwana również wieżyczką widokową cieszy oczy spacerowiczów od powstania parku.

Podążamy kilka metrów przed siebie, skręcamy w prawo w alejkę, która doprowadzi nas do dużego, nowoczesnego placu zabaw u podnóża dawnego stoku narciarsko-saneczkowego z wyciągiem, uformowanego w 1977 roku. Aktualnie wyciąg jest zdemontowany, ale górka nadal służy celom rekreacyjnym w okresie zimowym.

Vis a vis placu zabaw znajduje się muszla koncertowa, którą wzniesiono w 1959 roku, dziś odbywają się tam okazjonalne koncerty. Plac przed muszlą koncertową pełni funkcję boisk sportowych.

Idąc dalej pomiędzy boiskiem sportowym z lewej strony i kortami tenisowymi z prawej, dochodzimy do polanki z ławeczkami i ozdobnym kwietnikiem pośrodku. Skręcając w lewo dochodzimy do rozległej polany, na której stoją rzeźbione w kamieniu wazy, przeniesione tutaj z otoczenia zburzonego pałacu w Reptach Śląskich.

Stojąc przy wazach nie sposób nie zauważyć pobliskiej fontanny otoczonej płaczącymi wierzbami i ławeczkami. W okresie wiosennym można podziwiać tam rzadkie, będące pod ochroną traszki zwyczajne, ale także ropuchy i ważki. Fontanna ta została odrestaurowana w latach 2001/2002 przez władze miasta.

Zmierzając w głąb parku ulubioną alejką spacerowiczów mijamy wiele ciekawych okazów drzew. Jednym z nich jest wyróżniający się swoją okazałością, ponad stuletni kasztanowiec. To piękne drzewo, tak jak inne kasztanowce w Europie, atakowane jest przez niewielkiego owada szrotówka kasztanowcowiaczka. Niektóre drzewa kasztanowców zostały objęte ochronnymi szczepieniami przeciwko temu pasożytowi, lecz nasze drzewo nie miało niestety tyle szczęścia.

U wyjścia parku znajdują się trzy cmentarze. Na uwagę zasługuje cmentarz wojenny założony w 1918 roku, na których pochowani są żołnierze polegli w I wojnie światowej.

Uwagi

Informacje dodatkowe

Park Miejski ma bardzo dobrą lokalizację, dzięki czemu łatwo do niego dotrzeć zarówno autobusem jak i pieszo. Przy parku znajdują się również miejsca parkingowe.

Mocne strony parku: dobra lokalizacja, dobra infrastruktura i zaplecze gastronomiczne.

Słabe strony parku: brak ogrodzenia i wybiegów dla psów, zbyt mała ilość latarni oświetlających alejki spacerowe – szczególnie w głębi parku, mała ilość koszy na śmieci, niewystarczający stan utrzymania roślinności, brak profesjonalnego zaplecza przy kortach tenisowych i boisku sportowym.

Bibliografia

Cervenka Martin, Ferakova Viera, Haber Milan i in, Świat roślin, skał i minerałów, Warszawa 1990
Gębicki Cezary, Szwedo Jacek, Owady Polski. Atlas i klucz, Kraków 2000
Rostański Krzysztof, Rostański Krzysztof Marek, Drzewa i krzewy atlas i klucz, Kraków 1999
Nowak Jan, Kronika miasta i powiatu tarnogórskiego, Tarnowskie Góry 1927
Urząd miasta, Lokalny Program Rewitalizacji Gminy Tarnowskie Góry na lata 2007- 2013, Tarnowskie Góry 2007
Gwóźdź Krzysztof, Krzykowska Zofia, Tarnowskie Góry na dawnej pocztówce, Tarnowskie Góry 2004
Wojewódzkie biuro projektów Katowice, Projekt modernizacji i rozbudowy Parku Miejskiego w Tarnowskich Górach, 1988, ze zbiorów Stowarzyszenia Miłośników Ziemi Tarnogórskiej
Bednarczyk Ryszard, “Spór o wiersz” [w:] Gazeta Gwarek, 27.02.2007
Drabina Jan, Historia Tarnowskich Gór, Tarnowskie Góry 2000
http://www.tarnowskiegory.pl, maj 2007
http://www.tarnowskiegory.maszemiasto.pl

Autorzy

Autorem pierwotnej wersji opisu parku powstałej w ramach projektu "Parki i ogrody oczami młodzieży" jest:
Publiczne Gimnazjum nr 3
ul. Zaciszna 17
42-606 Tarnowskie Góry
e-mail: gimn3tg@wp.pl
Opiekun grupy:
mgr Grażyna Ickowicz 
Autorzy opisu:
uczniowie kl. III, członkowie koła biologicznego, działającego przy Publicznym Gimnazjum nr 3 w Tarnowskich Górach: Katarzyna Olek, Katarzyna Toman, Katarzyna Kisiel, Magdalena Janiec, Wojciech Charasiński oraz mgr Grażyna Ickowicz, nauczycielka biologii.
Współpracujacy nauczyciele:
Podziękowania:
Serdecznie dziękujemy nauczycielom: biologii i informatyki. Pani mgr Grażynie Ickowicz i Panu mgr inż. Marcinowi Rytczakowi. Dziękujemy również pracownikom Urzędu Miasta Tarnowskie Góry (Wydział Ochrony Środowiska i Wydział Architektury), pani mgr Kornelii Kowalczyk i panu mgr inż. architektury Tomaszowi Trzcionkowskiemu, oraz przedstawicielom Stowarzyszenia Miłośników Ziemi Tarnogórskiej, państwu Jackowi i Beacie Kalke za udostępnienie przedwojennych pocztówek, panu
dr Krzysztofowi Gwóźdź za wypożyczenie książek o Tarnowskich Górach, panu Romanowi i Marianowi Kisiel za udzielenie wywiadu.

Ładowanie danych ...